O‘ZBEKISTON QISHLOQ XO'JALIGIGA IQLIM O‘ZGARISHINING TA’SIRI VA MOSLASHUV STRATEGIYALAR

Authors

  • Sevara Gulmuratova JDPU Biologiya kafedrasi stajyor o'qituvchisi

Keywords:

iqlim o'zgarishi, qishloq xo'jaligi, O'zbekiston, hosildorlik, suv resurslari, moslashuv strategiyalari, tuproq sho'rlanishi, qurg'oqchilik, bug'doy, paxta.

Abstract

Ushbu maqola O'zbekiston qishloq xo'jaligiga iqlim o'zgarishining ta'sirini o'rganadi. 1960–2023 yillarda kuzatilgan ma'lumotlar va modellashtirilgan prognozlar asosida tahlil qilingan. Natijalar shuni ko'rsatadiki, o'rtacha haroratning +1.2 °C ga oshishi (1991 yildan beri taxminan 0.4 °C/har o'n yillikda) va yog'ingarchilikning kamayishi qurg'oqchilik chastotasini oshirgan. Paxta, bug'doy va bog'dorchilik hosildorligi 2050-yillarga borib 25–63% ga kamayishi mumkin, bu issiqlik, suv stressi va daryo oqimlarining qisqarishi bilan bog'liq. Aral dengizining qurishi tuproq sho'rlanishi va chang bo'ronlarini kuchaytiradi, irrigatsiya tizimlarida suv yo'qotilishi 30–75% ni tashkil etadi. 2030 yilga borib kamida 8 million odam yuqori iqlim xavfi zonalarida yashashi mumkin, iqtisodiyot esa moslashmasdan 2050 yilga borib 10% ga qisqarishi mumkin. Moslashuv strategiyalari, jumladan suv tejovchi irrigatsiya (masalan, lazerli yer tekislash suv sarfini 15–20% ga kamaytiradi va hosildorlikni 5–7 sentner/ga oshiradi), iqlimga chidamli ekinlar, issiqxonalar kengaytirish (maydon 2,6 baravar oshgan, ishlab chiqarish 3 baravardan ortiq o'sgan) va raqamli monitoring taklif etiladi. Tadqiqot O'zbekistonning G'arbiy qismida iqlim o'zgarishiga oid pessimistik va optimistik stsenariylarni ko'rib chiqadi, fermalar daromadi 25% ga tushishi yoki 46% ga oshishi mumkinligini ko'rsatadi. Shuningdek, bug'doy ishlab chiqarishdagi pasayish oziq-ovqat xavfsizligiga tahdid soladi, 2100 yilga borib yetkazib berish talabdan 2,7 million tonnaga kam bo'lishi mumkin.

References

1. Babadjanova, M., Bobojonov, I., Bekchanov, M., Kuhn, L., & Glauben, T. (2024). Can domestic wheat farming meet the climate change-induced challenges of national food security in Uzbekistan? Central Asian Journal of Water Research, 4(1), 448–462. https://doi.org/10.1080/07900627.2023.2290523

2. Khujakulova, N., Abdullaeva, D., Otakuzieva, Z., Sapaev, I., Yoqubov, D., Tursunov, M., Mamatov, A., & Zokirov, K. (2025). Impact of climate change on crop yields in Uzbekistan’s agricultural zones. Natural and Engineering Sciences, 10(2), 284–294. https://doi.org/10.28978/nesciences.1757006

3. Kovalev, A., & Akhmedov, M. (2016). Income and irrigation water use efficiency under climate change: An application of spatial stochastic crop and water allocation model to Western Uzbekistan. Climate Risk Management, 13, 1–10. https://doi.org/10.1016/j.crm.2016.05.004

4. Saidova, D. N., & Nasulloyeva, M. B. q. (2025). Impact of climate change on agriculture in Uzbekistan: Challenges and adaptation strategies. Web of Agriculture: Journal of Agriculture and Biological Sciences, 3(7), 22–28. https://webofjournals.com/index.php/8/article/download/4905/4950/9676

5. Schlubach, J. (2021). Downscaling model in agriculture in Western Uzbekistan climatic trends and growth potential along field crops physiological tolerance to low and high temperatures. Heliyon, 7(5), Article e07028. https://doi.org/10.1016/j.heliyon.2021.e07028

Downloads

Published

2025-10-31

How to Cite

Gulmuratova , S. (2025). O‘ZBEKISTON QISHLOQ XO’JALIGIGA IQLIM O‘ZGARISHINING TA’SIRI VA MOSLASHUV STRATEGIYALAR. INTEGRATION OF EDUCATION AND SCIENCE: GLOBAL CHALLENGES AND SOLUTIONS, 1(1), 424–427. Retrieved from https://worldconferences.us/index.php/iesg/article/view/166